Wanda de Kanter

Interview door Toine de Graaf

Geboortedatum?

‘4 mei 1959.’

Wat is het hoogste lichaamsgewicht dat je ooit hebt gehad?

‘Ik denk 100 kg, bij een lichaamslengte van 1,70m. Maar dat was de dag voordat ik een keizersnede kreeg voor mijn tweeling. Dat is nu twintig jaar geleden. Ik zit nu rond mijn streefgewicht, maar het mag nog wel een beetje minder. Ik hou echter niet heel erg van sporten. Ik beweeg wel: ik fiets naar mijn werk, dat is twee keer per dag twintig minuten. Ik hou ook van dansen en van wandelen. En ik hou me in: ik eet in principe geen taart. Dat scheelt al weer. In het ziekenhuis wordt vaak getrakteerd.’

Beroep?

‘Longarts, al 25 jaar. Ik werk in het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) in Amsterdam. Ik wilde altijd arts worden, al vanaf mijn 11e jaar. Vroeger dacht ik: ik word huisarts. Het leek me leuk om hele families te kennen. Maar toen ik in het ziekenhuis co-schappen ging lopen, dacht ik: het is eigenlijk leuker om met een grote groep mensen samen te werken. In een ziekenhuis kan je met iedereen overleggen. Toen heb ik op het laatste moment de switch gemaakt naar een vak dat een beetje in de buurt komt van huisarts. Want ook als longarts kun je mensen langdurig begeleiden, denk aan oncologie en aan COPD.’

Rookte je toen nog?

‘Ja. Ik rookte niet als ik zwanger was, maar verder heb ik jarenlang gerookt. Ook tijdens mijn eerste co-schappen. Destijds rookte nog iedereen in het ziekenhuis, ook op de Eerste Hulp. Je had daar vaak lange diensten: van vrijdag- tot maandagavond. Iedereen zat dan te roken. Dat hield je wakker, op een of andere manier. Tegenwoordig is dat anders. De meeste artsen roken niet meer.’

En jouw naam staat synoniem voor de antirooklobby

‘Ja, maar het is niet zo dat ik iets tegen rokers heb. Toen ik stopte met roken, dat is nu ongeveer negen jaar geleden, merkte ik hoeveel moeite dat kostte. Vanaf dat moment ben ik me pas echt gaan verdiepen in hoe verslaving werkt. Ik zie zoveel mensen op een nare manier doodgaan en 80% daarvan is gewoon vermijdbaar. En dan niet vermijdbaar omdat de mensen iets fout doen, maar omdat ze al op hun 12e jaar verslaafd zijn geraakt aan tabak. Het is een heel ernstige verslaving, net zo erg als cocaïne en heroïne. Alleen: nicotine is op elke staathoek verkrijgbaar. Dan kan je wel zeggen dat iemand zichzelf dood rookt, maar het ontstaat door de verslaving. Ik kan zelf ook nog steeds longkanker krijgen. Het risico daalt heel sterk als je stopt, maar je houdt altijd een licht verhoogd risico.’

Hoe werkt rookverslaving?

‘Nicotine is de moeder der verslavingen. Die kaapt echt je hele beloningssysteem. Niks is dan meer leuk zonder een sigaret. Nicotine komt heel snel in je brein. Als je je onprettig voelt omdat je aan het hunkeren bent en je steekt een sigaret op, dan zit binnen zeven seconden de nicotine in je brein. Het geeft meteen een lekker gevoel. De tabaksindustrie heeft dat heel goed uitgevogeld. Vroeger kon je tabak niet inhaleren. Ze hebben eerst gezorgd dat je het kan inhaleren. Ze hebben daarna ammoniak toegevoegd, zodat het heel snel in gasvorm in je brein komt. Daardoor koppel je die sigaret aan wat je aan het doen bent. Dat heet de Pavlov-reflex. Alles wordt zo aan roken gekoppeld: een kopje koffie, eten, een biertje, uitgaan, vriendje, wandeling met de hond, beloning na het stofzuigen, enzovoort. Omdat je ongeveer tien tot twintig sigaretten per dag moet roken, zijn er ontzettend veel koppelingen door de dag heen.’

En zo kom je er nooit meer vanaf?

‘Ja, en de kans op een terugval is daardoor ook ontzettend groot. Je bent een paar maanden gestopt, je komt in de supermarkt en je ziet weer die muur van sigaretten. Dan voel je: ik wil gewoon roken nu. Dan schakel je alle andere dingen uit: ik wil het gewoon nu hebben. Mensen die stoppen zeggen: “Lichamelijk valt het wel mee.” Na een paar weken ben je heus wel van die bijverschijnselen af. Dat is bij heroïne natuurlijk veel naarder. Maar de terugval ligt bij tabak altijd op de loer, door al die koppelingen. Nicotineverslaving is een chronische hersenziekte.’

Is de bewustwording hierover toegenomen?

‘Ja, maar je kan het nog steeds op elke straathoek voor een paar euro kopen. Er zijn ook geen overheidscampagnes meer. Er is wat bewustwording, vooral in de media en bij hoog opgeleide mensen. Maar waar het meest gerookt wordt, is de minste kennis. Nederland staat onderaan in een lijst van tachtig landen qua kennis over de schade van roken. Mensen hier hebben geen idee dat één op de vier rokers doodgaat vóór zijn pensioen door het roken. Er zijn al acht jaar geen campagnes meer geweest. De overheid krijgt elk jaar 2,7 miljard euro binnen door de tabaksaccijnzen, maar doet daarvoor helemaal niks terug. Ik vind dat immoreel. Ik begrijp het ook werkelijk niet. We hebben de duurste gezondheidszorg van Europa, maar Nederland zit in de middenmoot quae overleving. Dat komt helemaal door tabak: 30% van alle kankerdoden komt door roken. Het is toch raar als je daar helemaal niks aan doet?’

Is een vergelijking met suikerverslaving gerechtvaardigd?

‘Het is wel heel anders. Sigaretten kan je inhaleren. Er zit nicotine in, ammoniak en additieven om het nog verslavender te maken. Maar uit MRI-onderzoek blijkt dat ook in de hersenen van mensen met ernstig overgewicht bepaalde gebieden oplichten als ze aan suiker denken. Die hebben ook dat hunkeren ofwel cravings, dus het verslavende effect. Mogelijk zijn ze genetisch veranderd door dat eten of hadden ze dat vanaf begin af aan al. Daar zijn de boeken nog niet over gesloten. Bij nicotine is er geen twijfel meer. Maar bij eten ligt het een stuk ingewikkelder, ook door oude patronen die maken dat we altijd op zoek zijn naar eten. Bij de holbewoners zat er geen rem op: alles wat je kon krijgen moest je pakken, om langdurig te kunnen overleven. Gedurende de evolutie heeft ons lichaam zich niet aangepast aan de weldaad om ons heen. Ons lichaam hunkert nog steeds naar al die dingen, terwijl we in een tijd leven waarin dat niet meer nodig is.’

Wat is je grootste ergernis op het gebied van voeding?

‘Ik ben aanwezig geweest bij een bijeenkomsten over o.a. JOGG: Jongeren Op Gezond Gewicht. Dat gaat om overeenkomsten tussen het Ministerie van VWS, andere overheidsinstanties en het bedrijfsleven (groot in frisdranken). Dan denk ik: hoe kan je nou het bedrijfsleven uitnodigen om mee te praten over gezonde voeding op scholen? Daar horen die bedrijven helemaal niet thuis. Die willen maar één ding: dat kinderen hun spul gaan drinken en eten. Ze willen niet dat kinderen dik worden, maar ze willen zéker niet dat kinderen hun spulletjes niet meer kopen. Marktwerking gaat in Nederland boven de gezondheid op lange termijn van de burgers. Onze aanstaande volwassenen worden niet beschermd. Ik vind echt dat de overheid verzaakt. We hebben al een miljoen diabeten!’

Wat zou je doen als je morgen minister van VWS werd?

‘Ik zou wat doen aan zaken die over twintig jaar problemen geven. Dat is niet zo sexy. Men scoort liever nú. En mensen vinden het niet fijn als hun verslavingen worden afgepakt. Maar ik zou mensen beschermen tegen die totale marktwerking. Bij al die overdaad zijn alleen de CEO’s en aandeelhouders van de multinationals gebaat. Ik vind dat je als minister van volksgezondheid moet voorkomen dat je aanstaande volwassen burgers te dik worden, alcoholist of ziek van het roken. Ze worden nu verwaarloosd.’

Wat is je voedingsadvies voor de dag van morgen?

‘Wat mij helpt is dat ik sommige dingen niet doe. Zoals: ik eet geen taart. Niet roken is ook gemakkelijker dan, soms wel en soms niet. Als je tien chips eet, wil je de hele zak leeg eten. Dus: koop het niet. Nieuw gedrag duurt twee maanden om in te slijten. Als je zegt “ik eet vanaf nu geen chips meer”, heb je daar twee maanden last van. En dan is het over.’

Voor meer informatie: www.nederlandstopt.nu, www.stichtingrookpreventiejeugd.nl