Wanda de Kanter

wanda-de-kanter-i-fd-3-9 wanda-de-kanter-ii-fd-3-9

” Kinderen die binnen 4 weken verslaafd zijn op hun veertigste longkanker hebben dat heeft niets met vrijheid te maken ” 

” De strijd tegen de eerste sigaret ” 

INLEIDING interview met Wanda de Kanter 3-9-2016 Friesch Dagblad

Longkankerpatiënte Annemarie van Veen wil dat de tabaksindustrie strafrechterlijk wordt aangeklaagd. Eén van de mensen die haar hierbij helpt, is Wanda de Kanter. Als longarts in Amsterdam strijdt De Kanter al jarenlang tegen de tabaksbedrijven en hun lobbyisten. De industrie probeert mensen moedwillig verslaafd te maken, zegt zij. De sigaret is zo ontworpen dat de nicotine zo snel mogelijk in de hersenen komt, terwijl in een sigaret niet eens nicotine zou hoeven zitten.

Door Jurgen Tiekstra

Het is eind juni. Longarts Wanda de Kanter geeft een lezing in het UMCG, het academisch ziekenhuis in Groningen. Al aan het begin van haar betoog vertelt ze over de ravage die het roken van sigaretten in het menselijk lichaam achterlaat. Voor een stukje aanschouwelijk onderwijs roept ze een man op het podium om alle delen van diens lichaam eens langs te gaan. ,,Ons lichaam is één groot bloedvat”, doceert ze. Vandaar dat roken van kop tot teen schade aanricht. Ze wijst het aan: roken geeft kans op een hersenbloeding, op vasculaire dementie, op depressie en angststoornissen, op mond- en keelkanker, op copd, op longkanker, op een hartinfarct, een verwijding van de grote buikslagader, op suikerziekte, op blaaskanker, onvruchtbaarheid, een miskraam, op een bloedvatvernauwing in de benen. En ga zo maar door. Zeventien soorten kankers kunnen uit het roken van sigaretten voortkomen. Roken staat garant voor dertig procent van alle kankersterfte.

,,Er gaan per jaar meer mensen aan longkanker dood dan aan borstkanker, prostaatkanker en darmkanker samen”, voegt ze een paar maand later nog aan die morbide lijst toe. Ze is net terug van vakantie, haar vliegtuig is pas een uur daarvoor geland, maar zonder haperen pakt ze de draad op van het verhaal dat ze nu al jaren met grote ijver en toewijding vertelt. Wanda de Kanter is longarts, bij het Amsterdamse kankercentrum Antoni van Leeuwenboek, maar vooral ook een kruisvaarder tegen de tabaksindustrie. Ze rookte zelf jarenlang, dus ze beklemtoont haar empathie voor de roker. Maar geen genade heeft ze voor de tabaksindustrie. Te vuur en te zwaard strijdt ze tegen een bedrijf als Philip Morris en de veelkoppige tabakslobby die cirkelt rond de politici en ambtenaren in Den Haag en Brussel.

Alle mogelijkheden grijpt ze aan. In 2008 schreef ze met collega-longarts Pauline Dekker het boek Nederland stopt! met roken. Een aantal jaren later begonnen zij samen met anderen de website tabaknee.nl, waarop de tabakslobby wordt ontleed. Ze proberen al langere tijd het ambtenarenpensioenfonds ABP te overtuigen niet meer te investeren in de tabaksindustrie. Ze begonnen een rechtszaak tegen de Nederlandse staat om een einde te maken aan de onderlinge contacten tussen tabakslobbyisten en Nederlandse politici en ambtenaren, op grond van een richtlijn van de Wereldgezondheidsorganisatie. Toen huidig minister Schippers van Volksgezondheid de overheidscampagnes tegen het roken annuleerde, de subsidie voor kenniscentrum Stivoro schrapte, het rookverbod voor éénmanscafés ophief en ook de vergoeding uit het basispakket haalde voor hulp bij het stoppen met roken, leverden zij met Stichting Rookpreventie Jeugd duizenden protesthandtekeningen in.

Momenteel steunt ze Annemarie van Veen, een 43-jarige moeder van vier uit Zwolle, die een strafzaak tegen de tabaksindustrie probeert te beginnen. In 2014 hoorde zij, na van kindsaf aan gerookt te hebben, dat ze uitgezaaide longkanker heeft. Strafrechtadvocaat Bénédicte Ficq pakte het Wetboek van Strafrecht erbij en op basis van ‘het opzettelijk benadelen van de gezondheid’ denkt ze het Openbaar Ministerie te kunnen overtuigen om de tabaksindustrie aan te klagen. Eind september zal zij dit voorleggen aan het OM, dat waarschijnlijk twee maanden later laat horen of het inderdaad tot vervolging overgaat. Met de beweging Sick of Smoking proberen ze zoveel mogelijk achterban te kweken. Inmiddels hebben zich 15.000 mensen aangemeld.

Het doel dat ook Wanda de Kanter voor ogen heeft, is het ‘criminaliseren’ van de productie en verkoop van tabak. Ze wil weg van het ‘eigen schuld, dikke bult’ als een roker ziek wordt. ,,Wij willen de schuld leggen bij de tabaksindustrie die dit product sinds de jaren zestig zo is gaan bewerken dat het enorm verslavend is geworden. Ze hebben zeshonderd stoffen toegevoegd, ze hebben het op ratten getest. Daar zijn miljoenen documenten over bekend. We willen laten zien wat de tabaksindustrie doet om onze kinderen verslaafd te maken.”

Want ze kan wel vertellen over de COPD-patiënten die ze als longarts tegenkomt, over de vrouwen van 45 jaar die in hun huis om de twee meter een krukje hebben staan om op uit te kunnen puffen, ,,die bij elke zin die ze uitspreken naar lucht moeten happen”. Ze kan wel benadrukken dat er 500.000 COPD-patiënten in Nederland zijn (,,die mensen zie je niet, die hoor je niet, want die zitten thuis achter de geraniums benauwd te zijn”), maar de ervaring wijst uit dat rokers zich geestelijk afsluiten voor al dat onheil. Echt wakker schrikken ze als ze horen over ,,de machinaties van de tabaksindustrie”. Over deze “maffia, die wereldwijd jaarlijks zes miljoen doden op haar geweten heeft”.

Want waarom zit er nicotine in sigaretten – de stof die het roken zo verslavend maakt? Het kan er met gemak uitgelaten worden, zegt De Kanter. ,,De sigaret is, zoals de tabaksindustrie dat noemt, een ‘nicotine delivering device’. In het bewerkingsproces halen ze de nicotine eruit en stoppen die er daarna in een standaarddosering weer in. De nicotine geeft zeven seconden na de inhalatie de kick, de impact. Als je die nicotine er uit haalt, dan gebeurt er niks. Maar hoe sneller de nicotine je brein bereikt, hoe sneller je dopaminereceptoren het beloningsstofje gaan afgeven en hoe groter de impact is. Dus wat de tabaksindustrie heeft gedaan, is de tabak dusdanig bewerken dat de nicotine sneller vrijkomt. Dat hebben ze gedaan door ammoniak en suikers aan de tabak toe te voegen, waardoor de zuurgraad iets hoger wordt en de nicotine sneller in gasvorm in je brein terecht komt.”

,,Een nicotineverslaving bestaat uit twee componenten”, zegt ze. ,,De lichamelijke is de meest directe vorm. Als je een pakje per dag rookt, daalt de nicotinespiegel een half uur na je laatst sigaret. Door dat nicotinetekort in je brein, krijg je weer een hunkering, waardoor het enige wat je dan wil is: roken, roken, roken. Daarna is het nicotinepeil weer goed, maar een half uur later is het hetzelfde verhaal. Het is niet een kwestie van willen roken, maar van de hele dag moeten roken. Sommige mensen hebben een bepaald enzym, waardoor de nicotine veel sneller wordt omgezet, waardoor zij twee pakjes per dag roken. Veel Turkse mannen hebben dat. Zij worden zelfs ’s nachts wakker om te roken. Dat heeft te maken met je genetische make-up. Het tweede component van de nicotineverslaving wordt veroorzaakt door die enorm snelle dopaminekick. Daardoor koppel je die sigaret aan het biertje dat je dan drinkt, of aan dat gezellige kroegje of aan dat ene vriendinnetje. Dat is de Pavlov.”

Die extreme Pavlov-reactie is typisch voor nicotine, zegt De Kanter, en ook de grootste reden dat het zo moeilijk is voor ex-rokers om consequent van de sigaretten af te blijven. ,,Je komt iemand tegen met wie je altijd rookte, en je brein zegt direct: roken, roken, roken.” Als het langer zou duren voordat de nicotine effect heeft, bijvoorbeeld een half uur, dan zou deze mentale koppeling niet zo sterk zijn.

Sinds kort gaan ook in Nederland de pakjes sigaretten vergezeld van afschrikwekkende afbeeldingen van aangetaste longen, keelgezwellen en rotte tanden, maar Wanda de Kanter is niet tevreden. Wat echt zou helpen, blijkt volgens haar uit internationaal onderzoek, is een fikse stijging van de prijs én beduidend minder verkooppunten. In heel Nederland zijn op 40.000 tot 60.000 plekken sigaretten te kopen. Als de kiosken, supermarkten en benzinestations die verkoop zouden overlaten aan de tabaksspeciaalzaken, dan zou de leeftijdsgrens van achtien jaar eindelijk gehandhaafd kunnen worden en is ook sluikreclame niet meer mogelijk. ,,Een kind van negen kan al drie merken opnoemen”, zegt De Kanter, zelfs al is tabaksreclame verboden in Nederland. In Ierland, Engeland en Frankrijk wordt bovendien ‘plain packaging’ ingevoerd: sigarettenpakjes mogen nog wel een merknaam dragen, maar hebben een verder onopvallend, uniform uiterlijk.

Nederland is een overgereguleerd en aangeharkt land. Risico’s worden uit alle kracht bestreden. Om bijvoorbeeld te voorkomen dat zoals nu tweehonderd vrouwen per jaar overlijden aan baarmoederhalskanker– een seksueel overdraagbare ziekte – worden pubermeisjes massaal gevaccineerd tegen het hpv-virus. Toch lijkt het roken van sigaretten onaantastbaar, tot op zekere hoogte. Dat moet iets te maken hebben met de notie van ‘vrijheid’ die aan de sigaret kleeft, misschien opgewekt door het reclame-icoon van de Marlboro-cowboy of de Amerikaanse soldaten die na de bevrijding in 1945 sigaretten en chocolade uitdeelden. Dat één op vier rokers al voor zijn pensioen overlijdt en veel mannen na hun veertigste een hartinfarct krijgen, verhelpt dat niet.

Steeds weer moet Wanda de Kanter met mensen in debat over die keuzevrijheid, zoals kortgeleden nog op een congres van het wetenschappelijk bureau van D66. “Ik zei toen: dat hele idee van vrije keuze en vrije wil is gebaseerd op mensen die volwassen zijn en kunnen overzien wat ze kiezen. Maar kinderen die verslaafd raken binnen vier weken, op hun achttiende met een megaverslaving zitten en een pakje per dag roken, op hun veertigste longkanker hebben; dat heeft niks met vrijheid te maken. Van cocaïne-en heroïneverslaafden zeggen we ook niet dat ze vrij zijn. Maar als je dat dan toch vindt… Er gaan zevenhonderd mensen per jaar dood in het verkeer, en iedereen moet eerst een rijbewijs halen om te mogen autorijden. Laten we dan op dezelfde manier mensen op hun achttiende een test afnemen, voordat ze ooit met een sigaret in aanraking zijn gekomen, om te kijken of ze echt weten wat de consequenties van roken zijn. En dat ze met dit rookbewijs, met hun volle bewustzijn, er pas mee beginnen.”

BIOGRAFIE

Wanda de Kanter

Geboren: 1959, Den Haag

Opleiding:

1977-1984: Geneeskunde aan de Universiteit van Leiden

1984-1987 vooropleiding interne geneeskunde in het Groene Hart Ziekenhuis

1987-1993: Longarts in opleiding/chef de clinique bij het VUmc in Amsterdam

Werk:

1993-2013: Longarts in het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk

2008: Publicatie boek Nederland stopt! met roken

2009: Oprichting Stichting Rookpreventie Jeugd

2010: Publicatie boek Motiveren kun je leren, gidsen naar gezond gedrag

2013: Oprichting website Tabaknee.nl

2013-heden: Longarts bij het Antoni van Leeuwenhoek