Uitgesproken
[Intro]
Als niemand zou roken, zou haar wachtkamer negentig procent leger zijn. Longarts Wanda de Kanter kan niet wachten. Ze strijdt onvermoeibaar tegen de tabaksindustrie. Het willens en wetens verslaafd maken van kinderen moet stoppen.
Tekst Annemarie Geleijnse Fotografie Maarten van der Wal
[Kop]
‘De tabaksindustrie moet stoppen met moorden’
Interview Wanda de Kanter
Advocaat Bénédicte Ficq is namens uw Stichting Rookpreventie Jeugd en twee patiënten een strafzaak gestart tegen de tabaksindustrie. Waarom draait die zaak precies?
‘Wij stellen de vier grootste tabaksfabrikanten in Nederland aansprakelijk voor poging tot moord, doodslag of zware mishandeling met voorbedachten rade. Het is wereldwijd voor het eerst dat zo’n strafzaak wordt aangespannen. Tot nog toe ging het altijd om civiele zaken waarin een schadevergoeding wordt geëist. Wij willen geen geld, wij willen dat het moorden stopt. Inmiddels hebben grote organisaties als het KWF en patiëntenorganisaties zich aangesloten en liggen er tweeduizend aangiftes. Het OM bekijkt nu of het de zaak gaat voorleggen aan de rechter. ‘
Juridisch sterk argument is daarin de sjoemelsigaret. Wat is dat?
‘In de jaren 70/80 maakte de industrie stiekem minuscule gaatjes in de filters die in testmachines tot lagere concentraties teer en nicotine leiden. In werkelijkheid sluit een roker de gaatjes af met vingers en lippen. De concentratie die je binnenkrijgt, is vijf tot tien keer zo hoog dan de machine meet.’
Misleidend.
‘Het doel was niet het verminderen van de schade maar het belazeren van de rookmachine zodat ze door konden gaan met het verkopen van hun verslavende, kankerverwekkende sigaretten. Onlangs is aangetoond dat er zelfs meer kanker is ontstaan sinds die gaatjes erin zitten.’
Meer kanker voor je geld dus?
‘Ja, dat is helaas letterlijk zo. Mensen dachten vroeger met light sigaretten ‘gezonder te roken’, maar daar klopt helemaal niets van.’
Wat is de gedroomde uitkomst van de strafzaak?
‘Goede vraag. Je kunt alle ceo’s wel in de gevangenis zetten, maar als de productie gewoon doorgaat heb je er niets aan. De gedroomde uitkomst is voor ons dat het verkopen van sigaretten stopt. Maar dat is lastig.’
Vanaf 2020 geldt een uitstalverbod: alle sigaretten verdwijnen achter slot en grendel. Blij mee?
‘Ik zie dat als een tussenstap. Het grote uithangbord verdwijnt daarmee. Maar als niet ook de prijs fors omhoog gaat en het aantal verkooppunten omlaag dan doet het nog weinig.’
Wat treft u het meest in de werkwijze van de tabaksindustrie?
‘Dat de tabaksindustrie echt doelbewust doelgroep na doelgroep tot target maakt. Soldaten, vrouwen, homo’s, armen en, dat vind ik het allerergste, kinderen. In geheime en nu openbaar geworden documenten spreekt de tabaksindustrie letterlijk van ‘replacement smokers.’
Kinderen die de dode rokers moeten vervangen. . .
Een op de vier rokers haalt zijn pensioen niet, twee op de drie rokers gaat dood aan het roken. Al die dode rokers moeten vervangen worden. In de vrijgekomen geheime documenten uit de tabaksindustrie lees je: ‘We have to target the children.’ En: ‘If they got lips we want them.’ Woest word daarvan. Dat je kinderen als doelgroep ziet en willens en wetens roken zo verslavend mogelijk maakt, dat vind ik verschrikkelijk.
Dat verslavende komt simpelweg door het inhaleren van de nicotine toch?
‘Dat niet alleen. Aanvankelijk duurde het een minuut of zo voordat de nicotine zorgde dat er dopamine in je beloningsysteem in je hersenen komt. De tabaksindustrie wist dat door toevoeging van ammoniak en suiker te versnellen tot zeven seconden. In de jaren vijftig toen dat geïntroduceerd werd, groeide het marktaandeel van Marlboro van vijf naar vijftig procent. De verslaving nam enorm toe. ‘
En de gevolgen daarvan ziet u elke dag in uw spreekkamer?
‘Ja, ik zie doorlopend mensen sterven aan longkanker, stikken in opgehoest bloed, ziek zijn door COPD, noem maar op.’
De schuld van de tabaksindustrie of toch ook van de roker zelf die kiest te roken?
Ach ja, die zogenaamde eigen vrije keus. Hoezo, eigen schuld? Je wordt als kind getarged als replacement smoker. Het argument dat iemand dan maar had moeten stoppen gaat totaal voorbij aan de ernst van de verslaving. Het is echt heel onrechtvaardig om longkanker eigen schuld te noemen. Zelf startte ik met roken op mijn twaalfde en stopte ik pas tien jaar geleden.
Al die tijd had u als longarts gewoon doorgerookt?
Ja. Absurd inderdaad. Het laat zien hoe ernstig die verslaving is.
Toch opvallend dat u als arts totaal geen schuld bij de patiënt legt.
Maar ik zie dat oprecht zo. De schuld van de verslaving ligt bij de criminele tabaksindustrie, niet bij hen die willens en wetens verslaafd zijn gemaakt.
Het grote kwaad is de tabaksindustrie. En de overheid die dat allemaal maar toestaat en er helemaal niets aan doet. Alle bewustwordingscampagnes zijn afgeschaft, het ontbreekt de maatschappij aan kennis over de schadelijkheid van roken en de manier waarop de tabaksindustrie ons misleidt. Wij hopen dat onze strafzaak het bewustzijn doet toenemen.’
Iedereen weet toch dat roken slecht is?
‘Uit een Canadees onderzoek blijkt dat Nederland van de negentig onderzochte Westerse landen het minst weet over de gevolgen van roken. Elke dag sterven er in Nederland 70 mensen aan kanker door roken. Dat zijn 20.000 doden per jaar. Dertig procent van alle kankersterfte in Nederland. 500.000 mensen ziek thuis met. We kennen de longkanker. Maar er is zoveel meer: beroertes, hartinfarcten, blindheid, alvleesklierkanker, borstkanker, blaaskanker, onvruchtbaarheid, buitenbaarmoederlijke zwangerschappen. De impact is zoveel groter dan veel mensen weten.’
Hoe kijkt u aan tegen de e-sigaret?
‘Ik zie het als onwaarschijnlijk slimme zet van de industrie. Eerst deden ze met de ventilatiegaatjes vals voorkomen dat ze mensen wilden beschermen. Nu komen ze met een e-sigaret waarmee ze, zo kun je lezen in geheime documenten, hopen de tweedeling tussen rokers en niet-rokers op te heffen. Binnen een e-sigaret roken en buiten een echte. Het is bovendien met alle smaken en geurtjes een opstapje voor jonge kinderen. Als het mensen lukt om met hulp van een e-sigaret te stoppen, juich ik dat natuurlijk toe. Maar dat is niet waarom de industrie het op de markt brengt.’
En de IQOS van Philips Morris, afkorting voor I Quit Ordinary Smoking?
‘De IQOS verbrandt de tabak niet, maar verwarmt hem. Dat is misschien iets minder schadelijk, maar die damp is nog steeds ook hartstikke kankerverwekkend.’
Als de strafzaak er komt, is dat een mijlpaal. Tijd om rustiger aan te doen?
‘Niet echt. Als het OM tot vervolging besluit ga ik echt out of my way om te zorgen voor ondersteunend materiaal en voor een olievlekwerking in andere landen. Topadvocaten uit de hele wereld tonen belangstelling voor deze zaak. Langzaam groeit het besef dat we de tabaksindustrie moeten criminaliseren om haar een halt toe te roepen.’
CV
Wanda de Kanter
(1959)
1990
Longarts
Eerst in Beverwijk, sinds 2013 in Antoni van Leeuwenhoek, NKI
2008
1e druk ‘Nederland stopt! met roken’
2009
Mede-oprichter en voorzitter Stichting Rookpreventie Jeugd (SRJ)
2013
Lancering www.tabaknee.nl, een journalistieke website die de tabakslobby blootlegt
2014
Bijdrage aan film De vervangers
2016
Aangifte tegen de vier grootste tabaksproducenten in Nederland wegens dood door schuld.
Wanda de Kanter 