Op het tweede gezicht: Wanda de Kanter, Pauline Dekker
Noem hen zeloten of don quichots, zelf zien ze hun gevecht tegen het ongezonde roken en de machtige tabakslobby als rechtvaardige, noodzakelijke en zeker ook te winnen strijd, waarin veel geoorloofd is. Ze weten waar ze over praten. De longartsen De Kanter en Dekker rookten zelf jarenlang stevig.
Door: Jaap Stam 30 september 2014
Eenmaal verslaafd gemaakt, beschikt de roker nauwelijks nog over een vrije wil
Korter leven
Elk jaar overlijden in Nederland 19 duizend mensen aan ziekten die het gevolg zijn van roken, meeroken niet meegeteld. De helft van hen is nog geen 65 jaar. Van alle mensen die hun leven lang roken, overlijdt de helft aan de gevolgen van hun tabaksgebruik, gemiddeld 10 tot 15 jaar vóór de leeftijd waarop ze anders zouden zijn gestorven.
In 2013 rookte een kwart van de Nederlanders boven de 15 jaar. Elke dag beginnen in Nederland ruim tweehonderd kinderen onder de 18 met roken. Zeventig van hen zullen hun hele verdere leven blijven roken en 35 zullen aan de gevolgen overlijden. Bron: Stichting Rookpreventie Jeugd
Ze zeggen het graag duidelijk: de tabaksindustrie is misdadig, want die heeft hun patiënten willens en wetens verslaafd gemaakt. Elke keer dat een patiënt op het spreekuur bloed ophoest, sterkt dat de longartsen Wanda de Kanter (55) en Pauline Dekker (53) in hun strijd tegen roken. Hun spreekkamer is dagelijks gevuld met teleurstelling, machteloosheid en verdriet, emmers vol verdriet. De chemo heeft niet gewerkt, u bent uitbehandeld, we kunnen alleen nog de pijn bestrijden – en weer gaat een patiënt ontredderd naar huis.
De Kanter (Antoni van Leeuwenhoek, Amsterdam) en Dekker (Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk) zijn het zat elke dag slecht nieuws te moeten brengen. Deze ‘epidemie’ moet stoppen, daarom zijn ze ten strijde getrokken. Sinds een jaar of zeven zitten ze de tabaksindustrie en de politiek op de huid. Niet de roker, met hem hebben ze compassie. Eenmaal verslaafd gemaakt, beschikt die nauwelijks nog over een vrije wil.
longkanker is kankersoort nummer één. In 90 procent van de gevallen is roken de oorzaak. De gemiddelde overleving na diagnose: negen maanden. Roken draagt bij aan 30 procent van alle kankerdoden.
Deze maand hebben ze de staat aangeklaagd om een einde te maken aan de invloed van de tabakslobby op het antirookbeleid van de overheid. De tabaksindustrie overlegt volgens hen zelfs met het kabinet hoe ze zelf moet worden bestreden. Dat is in strijd met het antirookverdrag van wereldgezondheidsorganisatie WHO, dat ook door Nederland werd ondertekend.
Stoppers
De Kanter en Dekker zijn buitenbeentjes. Artsen staan niet bekend als hemelbestormers. Longartsen al helemaal niet, die staan zelfs onder medici te boek als bedaard en genuanceerd.
En ze weten waarover ze praten, ze hebben zelf stevig gerookt. Dekker rookte jarenlang een pakje per dag. Ze is gestopt omdat ze kinderen wilde.
Acht jaar geleden doofde De Kanter haar laatste sigaret. Ze was eerder al eens gestopt toen ze zwanger raakte. Als moeder ging ze weer roken, stiekem, en werd betrapt door haar toen 14-jarige dochter. Op dat moment is ze definitief gestopt.
De dames hebben compassie met de roker, zij zijn het slachtoffer
Ex-rokers zijn de fanatiekste tegenstanders van roken. Ze hebben zendingsdrang: het kan, kijk naar ons. Voordeel is dat ze weten hoe heftig de strijd is die rokers moeten voeren als ze willen stoppen.
De Kanter en Dekker kennen alle gedachtenkronkels, ze hebben er zelf ook in geloofd. Ook zij vonden rokende mensen gezelliger, het gezeur van die saaie dozen van de gezondheidsmaffia maar hinderlijk.
Beiden hebben ze op een internaat gezeten, hun vaders werkten in het buitenland voor Shell. Door hun kostschoolverleden zat het besef er al vroeg in dat ze het zelf moeten doen als ze iets voor elkaar willen boksen.
‘Misdadige’ tabaksindustrie
Blindelings gaan ze op elkaar af. Heeft de een goed boek gelezen, weet de ander dat het een goed boek is. Ze kennen niemand met wie ze zo verschrikkelijk kunnen lachen. Dat houdt hen op de been.
In negen maanden schreven ze een zelfhulpboek om van het roken af te komen. Sindsdien hebben ze zich vastgebeten in de machtige tabaksindustrie en laten niet meer los.
Het werd een ontdekkingstocht in een wereld van list en bedrog, de wereld van de ‘misdadige’ tabaksindustrie.
Over honderd jaar beschouwt men de legale sigaret als een van de grootste vergissingen in de geschiedenis
De industrie die suikers toevoegt om de sigaret voor kinderen lekkerder te maken. Verbrande suikers zijn een gemene kankerverwekkende stof in een sigaret.
De industrie die ammoniak in de grond stopt waarop tabak wordt verbouwd. Opdat nicotine sneller in gasvorm aanwezig is, sneller naar het brein gaat en de roker sneller verslaafd raakt. Nicotine zit in zeven seconden in het brein en is na een halfuur uitgewerkt, waarna de roker weer gaat hunkeren.
De industrie die het heeft over replacement smokers. Dat zijn kinderen die aan de sigaret moeten om dode rokers te vervangen.
Aangeklaagd
Minister Schippers (Volksgezondheid) is ‘minister van de Tabakswerkgevers’, die meer oog heeft voor de vrije markt dan voor de gevaren van roken. De prominente en meermaals onderscheiden CDA’er Hans Hillen wordt vanwege zijn ‘stiekeme gelobby’ gebombardeerd tot ‘officier in de Orde van Tabakslobbyisten’. Hij verzweeg adviseur te zijn geweest van de British American Tobacco. Op de website tabaknee.nl nagelen De Kanter en Dekker ook politici en bestuurders aan de schandpaal. De aangeklaagden noemen de aantijgingen ‘totale onzin’ en stellen dat de tabakssector een legale industrie is.
Het maakte hen alleen maar fanatieker, overtuigd als ze zijn dat ‘we over honderd jaar de legale sigaret beschouwen als een van de grootste vergissingen in de geschiedenis’.
Een bezoek aan minister Edith Schippers van Volksgezondheid liep uit op een grote teleurstelling voor De Kanter en Dekker. De statistieken waarmee ze de minister wilden overtuigen dat harde maatregelen nodig zijn, bleken ze voor niks te hebben meegenomen.
Schippers heeft niks met statistieken, zei ze. En roken vindt ze een vrije keuze, luidt hun bondige samenvatting van het onderhoud. Schippers is geen minister van Volksgezondheid, maar minister van de Tabakswerkgevers, concludeerden de longartsen.
Op de website Tabaknee.nl nagelden ze haar aan de schandpaal. Ook (oud-)commissarissen van sigarettenfabrikant Philip Morris en andere lobbyisten kregen ervan langs. Met naam en toenaam.
De Kanter is de motor van de twee. Die heeft zo veel energie (altijd topfit, zegt Dekker) en heeft zo weinig slaap nodig, dat Dekker er geregeld amechtig achteraan holt.
De kracht van De Kanter is dat ze iedereen kan meekrijgen, vindt Dekker. Behalve dan toch de politiek en de tabaksindustrie. Kwestie van een lange adem, zegt Dekker.
Doorzetters
Hun energie en geestdrift zijn ongeëvenaard, vindt Erik Kapteijns, collega-longarts in het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk. ‘Ze hebben beiden drukke klinieken en een gezinsleven. Ik was met zo veel tegenwind allang afgehaakt. Zij zetten door. Ik heb daar grote bewondering voor.’
De twee houden lezingen en spelen sketches. In een bijtend rollenspel, met De Kanter zittend in een doodskist, verwoordden ze op een bijeenkomst in Nijmegen in 2013 de schaamte onder patiënten (hadden ze maar niet moeten roken) en stelden ze de geldzucht van de tabaksindustrie aan de kaak. De tabaksindustrie, díe moet zich schamen, was de boodschap.
Dekker speelt daarbij altijd de arts. Ze praat bekakt, hoorde ze van geluidstechnici, en kan daardoor met gezag iets verkondigen. Bovendien ziet ze er met het opgestoken haar klassieker uit.
De hoog opgeleide mevrouw die zich ‘dun wil roken’
De Kanter kan makkelijker doorgaan voor een patiënt. Gehuld in negligé, pruik op, aan een infuus, pantoffels aan – voor De Kanter is niets te dol. Op de loopband bij de fysiotherapeut vanwege etalagebenen, de hoog opgeleide mevrouw die zich ‘dun wil roken’ – De Kanter speelt ze allemaal.
De verhalen gaan over hun patiënten. Over een vrouw die op haar 30ste borstkanker had, ervan genas, doorrookte en op haar 40ste longkanker kreeg. Had ze al die shit gehad, begon het weer. Een jaar later was ze dood, twee jonge kinderen achterlatend.
Hoewel gespeend van toneelervaring, hebben ze geen plankenkoorts – van meet af aan niet. Ze zijn zo overtuigd van de noodzaak van hun kruistocht dat ze niet de geringste schroom moeten overwinnen. Ook niet als ze hotemetoten uit de politiek en het bedrijfsleven publiekelijk te kakken zetten.
Het liefst bespelen ze volle zalen met artsen en andere hulpverleners, dan hebben ze het grootste bereik. Zij zijn het die hun patiënten ervan moeten doordringen te stoppen met roken.
Veel dokters beginnen er niet over. Vinden ze gedoe, willen dat gezeik niet. Zeggen hooguit: ‘Rookt u? Moet u niet doen.’
Alle artsen moeten zich ermee bemoeien, vinden De Kanter en Dekker. Alle artsen hebben ermee te maken, 30 procent van alle kanker komt van roken. De kankerverwekkende stoffen in rookwaren dringen binnen in alle organen. Er zijn chirurgen die de nicotine ruiken als ze in een roker snijden.
‘Death by design’
Minister Schippers ontving in 2011 een manifest geschreven door de dames.
Minister Schippers ontving in 2011 een manifest geschreven door de dames. © ANP
De twee schuwen grote woorden niet, dat mag inmiddels duidelijk zijn. Premier Rutte is een pop aan een touwtje van de tabakslobby. Tabak is een massavernietigingswapen. Als de helft van de gebruikers sterft bij het juiste gebruik, mag je daarvan spreken.
En lobbyisten hebben bloed aan hun handen, we hebben het immers wel over death by design. De sigaret is ontworpen om zo veel mogelijk mensen verslaafd te maken. De Kanter gaat door voor de scherpste. Vooral die blonde, die is pas erg, hoort ze weleens.
Maar Dekker weet ook van wanten. Ze brengt het onderkoeld, maar de boodschap is dodelijk. ‘Dit zijn rokerslongen’, zegt ze in Nieuwsuur, wijzend op twee grote gitzwarte vlekken op een röntgenfoto. ‘Alles wat zwart is, is verdwenen longweefsel.’ Strakke blik, de kin naar voren – een en al strijdbaarheid.
Krachtig, stoer en dapper zijn die twee, vindt Monique van Orden, directeur van het Longkanker Informatie Centrum. ‘Gelukkig hebben ze elkaar, want ze voeren een zware strijd.’
Ze vullen elkaar aan en zijn inwisselbaar, zegt Van Orden, die de twee weleens ziet sparren. Als de een enthousiast begint te rennen, gaat de ander rustig nadenken. ‘Misschien gaat Wanda iets vaker rennen.’
Zetten ze te grof geschut in? Nee, zegt Van Orden. ‘De tabaksindustrie en de politiek geven niet thuis, ze staan steeds voor een dichte deur. Nou, die is een paar keer op een kier gezet, dan mogen ze even komen praten en daarna wordt-ie weer dicht geknald.’
Collega-longarts Kapteijns: ‘Een fluwelen handschoen helpt niet, dat is jaren geprobeerd. Je vraagt je af of de overheid wel wil dat Nederland stopt met roken. Ik hoop dat ze nog op veel tenen gaan staan.’
Ook oud-minister Els Borst van Volksgezondheid hadden de twee aan hun zijde. ‘Ze gaan stevig tekeer, maar in de Verenigde Staten is al gebleken dat dit het enige is waar de tabaksindustrie naar luistert’, zei ze in maart 2013 tegen het Algemeen Dagblad.
En: ‘Dit is eerlijke emotie, deze longartsen hebben er zelf geen enkel belang bij. Integendeel: als niemand straks meer rookt, hebben zij minder werk.’
Tijdlijn
2008
Nederland stopt! Met roken. Zelfhulpboek om van het roken af te komen. 40 duizend exemplaren verkocht. Later ook luister-cd en scheurkalender.
Grootste rookstoppoli van Nederland opgericht, Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk.
2009
Stichting Rookpreventie Jeugd opgericht. IJvert voor maatregelen om kinderen niet te laten beginnen met roken: forse accijnsverhoging en sterke vermindering aantal verkooppunten (60.000 naar 1.500).
Manifest waarin wordt aangedrongen op maatregelen om roken moeilijker te maken aangeboden aan minister van Volksgezondheid
2012
Motiveren kun je leren. Boek voor mensen in de gezondheidszorg over hoe met patiënten te praten over gezonder gedrag. 10 duizend exemplaren verkocht.
2013
Website Tabaknee.nl gaat in de lucht. Bedoeld om de tactieken en de handlangers van de tabaksindustrie te ontmaskeren. Lobbyisten worden met naam en toenaam te kijk gezet.
2014
Stichting Rookpreventie Jeugd daagt de Staat der Nederlanden voor de rechter om een einde te maken aan de structurele, veel te grote invloed van de tabakslobby op het antirookbeleid van de overheid.
Wanda de Kanter 