Hoe vordert de behandeling van veelvoorkomende soorten kanker? Interview met behandelaars in het Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam

http://www.nu.nl/weekend/4439055/vordert-behandeling-van-veelvoorkomende-soorten-kanker.html
In 2016 kregen 108.400 mensen de diagnose van een vorm van kanker in Nederland, 2.500 meer dan een jaar eerder. Tegelijkertijd wordt er ook steeds meer onderzoek gedaan naar (nieuwe) behandelvormen van kanker.
NU.nl spreekt met oncologen en specialisten van het Antoni van Leeuwenhoek over de toekomst van veelvoorkomende soorten kanker.

Huidkanker
Huidkanker is met 15.836 nieuwe gevallen in 2016 de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland. Alexander van Akkooi, chirurg bij het Antoni van Leeuwenhoek, denkt dat de aantallen de komende jaren eerder zullen toenemen dan afnemen vanwege de vergrijzing en economische welvaart. “Maar ook door meer blootstelling aan UV-straling, bijvoorbeeld door goedkopere vakanties.”

Volgens cijfers van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) kwamen er in 2016 zo’n 40.000 nieuwe gevallen van basaalcelcarcinoom, een vorm van huidkanker die vrijwel nooit dodelijk is, bij. Wel is de toename van het melanoom zorgwekkend. Volgens Van Akkooi zorgt die vorm van huidkanker voor vrijwel alle huidkanker gerelateerde sterfte.

Hoewel er tot 2010 weinig mogelijkheden waren om een uitgezaaid melanoom te behandelen, zijn er de laatste jaren nieuwe stappen gezet, zoals immuuntherapieën. In een vroeg stadium van huidkanker is een chirurgische behandeling door een chirurg of dermatoloog vaak voldoende. Bij uitzaaiingen van het melanoom is behandeling met immuuntherapie een belangrijke optie. “Momenteel is er nog heel veel gaande om deze behandelingen verder te verbeteren”, aldus Van Akkooi.

“Het aantal mensen dat de diagnose huidkanker krijgt is de laatste 26 jaar gestegen met 308 procent.”
Cijfers over kanker
Nederland heeft voor het noordwesten van Europa gezien relatief een hoog percentage gevallen huidkanker, stelt Van Akkooi. Nederlanders reizen veel, bijvoorbeeld naar exotische bestemmingen. Ook is het preventief insmeren volgens hem onderbelicht. “In Nederland wordt het als status gezien om lekker te bruinen.”

KWF Kankerbestrijding is het eens met Van Akkooi en wijt de stijging van het aantal gevallen huidkanker ook aan een bovenmatige blootstelling van UV-straling. “Ernstige verbranding tijdens de jeugd verdubbelt de kans op melanoom op latere leeftijd. Zorg altijd dat je niet verbrandt”, laat een woordvoerder weten.

Het aantal mensen dat de diagnose huidkanker krijgt is de laatste 26 jaar gestegen met 308 procent. In 1990 kregen nog ‘slechts’ 3.882 Nederlanders de diagnose. Tussen 2005 en 2015 is het aantal gevallen bijna verdubbeld.

De drie meest voorkomende kankersoorten in Nederland De drie meest voorkomende kankersoorten in Nederland
Longkanker
Longkanker werd in 2016 bij 12.168 Nederlanders vastgesteld en is daarmee de vierde meest voorkomende vorm van kanker, maar staat op basis van sterftecijfers bovenaan. De ziekte komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, 6.803 gevallen tegenover 5.365. Het aantal vrouwen dat aan de ziekte overlijdt is tussen 2000 en 2014 bijna verdubbeld.

De vijfjaarsoverleving van longkanker ligt momenteel op 17 procent, zegt Wanda de Kanter, longarts bij het Antoni van Leeuwenhoek. Die prognose is de laatste tien jaar met 2 procent omhoog gegaan. Het lastige aan het behandelen van longkanker zijn de vele mutaties van de ziekte door invloeden van buitenaf, legt De Kanter uit. “Kanker krijg je door de verandering van het DNA. Door bijvoorbeeld roken zijn er veel meer DNA-veranderingen in het lichaam. Normaal gesproken lost een DNA-mutatie zich vanzelf op, maar als je mutatie op mutatie krijgt kan je op den duur een kankerverwekkende mutatie krijgen en dan is het te laat.”

“De vijfjaarsoverleving is de laatste tien jaar met 2 procent omhoog gegaan, wat gering is gezien de vele onderzoeken die worden gedaan”
Wanda de Kanter, Longarts
Longkanker komt in Nederland in 85 procent van de gevallen voor bij mensen die roken of hebben gerookt. Bij de mensen die niet of nauwelijks hebben gerookt is de kans op longkanker kleiner en is de ziekte bovendien relatief beter te bestrijden, op het moment dat zij een bepaalde mutatie hebben. “Als er veel mutaties zijn is de longkanker de behandeling vaak te slim af. Bij niet-rokers zie je vaak één mutatie, die je gericht kunt behandelen. Deze mensen overlijden uiteindelijk nog steeds, omdat er op een gegeven moment ongevoeligheid ontstaat, maar ze leven vaak langer.”

Momenteel wordt longkanker in Nederland in het beginstadium behandeld met een operatie, bestraling of een combinatie daarvan. Bij uitzaaiingen krijgen patiënten met longkanker met een specifieke mutatie een gerichte behandeling met een pil, maar dat is slechts voor zo’n 10 tot 15 procent weggelegd van alle longkankerpatiënten. De andere groep krijgt momenteel nog chemotherapie, maar dat is, zo zegt De Kanter, een minder gerichte vorm van behandeling. “Chemotherapie doodt alle snel delende cellen, dus ook het beenmerg waar je bloed en afweer gemaakt wordt.”

Net als bij veel andere vormen van kanker wordt ook bij longkanker steeds meer onderzoek gedaan naar de behandeling ervan met immuuntherapie. Volgens De Kanter slaat dit momenteel bij 20 procent van de mensen met uitgezaaide longkanker aan, nadat zij na chemotherapie toename van de ziekte hebben. Bij de rest van de patiënten werkt deze behandelvorm nog niet.

“Immuuntherapie kost tussen de 60.000 en 80.000 euro per jaar per patiënt”
Wanda de Kanter, Longarts
Immuuntherapie is volgens haar een vrij gerichte anti-kankerbehandeling, in tegenstelling tot een virus of bacterie, waarbij je lichaam een bacterie of virus doodt, zijn de kankercellen, cellen van het eigen lichaam. “De kankercel vermomt zich en remt de natuurlijke afweer af”, vervolgt de longarts. “Door immuuntherapie haal je die rem weg en ziet je immuunsysteem de kankercellen weer.”

Het is mogelijk in de toekomst rokers preventief een CT-scan te laten ondergaan om longkanker eerder te ontdekken, zodat kans op genezing groter wordt. Deze rokers zouden dan moeten voldoen aan vooraf bepaalde criteria, zoals leeftijd, aantal dagelijks gerookte sigaretten en aantal jaren dat iemand rookt. De Kanter: “In Amerika is dit kosteneffectief gebleken. Maar het moet nu nog worden uitgezocht of het eerder ontdekken van longkanker ook bij ons kostenbesparend is, nog los van de betere overleving.”

Het blijft volgens De Kanter belangrijk om te blijven hameren op het stoppen en niet beginnen met roken. Haar verwachting is dat het aantal patiënten met longkanker de komende jaren zal toenemen. De Kanter waarschuwt dat als er niets wordt gedaan aan de “tabaksepidemie”, de zorgkosten alleen maar zullen stijgen. “Immuuntherapie kost tussen de 60.000 en 80.000 euro per jaar per patiënt. Op den duur gaat het niet meer betaald kunnen worden.”

De Kanter wil echter voorkomen dat rokers die longkanker krijgen zich schuldig gaan voelen of zich gaan schamen. “Je kan longkanker niet los van roken zien, maar je moet voorkomen dat mensen zich schuldig voelen of schamen. Het is geen verwijt, het is een verslaving.”

Incidentiecijfers kanker 2016

Prostaatkanker
Prostaatkanker staat op de vijfde plek van meest voorkomende kankersoorten, ook al komt deze ziekte alleen voor bij mannen. 11.064 mannen kregen in 2016 te horen dat ze prostaatkanker hebben, dat zijn bijna 600 mannen meer dan een jaar eerder. Toch is prostaatkanker volgens Erik van Muilekom, verpleegkundig specialist bij het Antoni van Leeuwenhoek, goed te behandelen. “Ook al zijn patiënten met een uitgezaaide ziekte niet te genezen, ze kunnen soms heel veel jaren leven met de ziekte.”

Van Muilekom denkt dat het aantal patiënten met prostaatkanker de komende jaren zal toenemen. “Het is over het algemeen een ziekte van de man op leeftijd. ” Daarnaast wordt de ziekte beter geconstateerd, soms ook al in een vroeger stadium, legt hij uit. “Deze mannen hebben niet altijd een actieve behandeling nodig, of zullen mogelijk niet overlijden aan de ziekte maar ‘leven’ als het ware met prostaatkanker.”

Specialisten kunnen momenteel verschillende technieken inzetten om prostaatkanker te behandelen. Zo kan worden gekozen voor actief vervolgen, het verwijderen van de prostaat, inwendige bestraling (brachytherapie) of uitwendige bestraling. Ook zijn chirurgie of radiotherapie een optie bij uitgezaaide prostaatkanker, zegt Van Muilekom.

“Patiënten hebben een goede kans te genezen van de ziekte, maar kunnen soms ook heel veel jaren leven met de ziekte”
Erik van Muilekom
Er wordt volgens Van Muilekom veel onderzoek gedaan naar de ziekte, vooral met betrekking tot betere opsporing en diagnostiek. Hiervoor worden bijvoorbeeld een MRI-scan en urinetesten gebruikt. Daarnaast zijn er onderzoeken waarbij verschillende behandelvormen worden gecombineerd, om zo wellicht tot een betere behandeling te komen.

Volgens Van Muilekom is er nog weinig bewijs over hoe de ziekte ontstaat. “Mogelijk zijn factoren in de levensstijl van invloed, zoals overgewicht en roken. Er is echter meer niet bekend dan wel. Bij prostaatkanker in de familie en prostaatkanker op jonge leeftijd kan een genetische factor bijvoorbeeld ook een rol spelen.”

Darmkanker
Over 2016 kregen 15.427 Nederlanders de diagnose darmkanker. Daarmee staat deze vorm van kanker op de tweede plaats qua incidentie, na huidkanker. Toch zijn de overlevingskansen in een vroeg stadium heel goed, zegt Monique van Leerdam, maag-, lever- en darmarts bij het Antoni van Leeuwenhoek.

Bij uitgezaaide darmkanker is de prognose slechter, maar hier zijn net als bij andere typen van kanker ook weer subgroepen in te onderscheiden. “Bijvoorbeeld patiënten met uitzaaiingen in de lever die lokaal behandeld kunnen worden door een operatie of bestraling. In die gevallen is de overlevingskans na vijf jaar meer dan 40 procent.”

“Netto zal de incidentie darmkanker afnemen”
Monique van Leerdam
Volgens Van Leerdam is het belangrijk om darmtumoren vroegtijdig op te sporen of het voorkomen van darmkanker, door bijvoorbeeld de behandeling van poliepen. Een grote winst zit daarom bij het huidige bevolkingsonderzoek. “Daarmee kunnen we de helft van de mensen die nu aan darmkanker overlijden voorkomen”, zegt de arts.

Hoewel er nog winst te behalen is op het onderzoek naar darmkanker, worden er volgens Van Leerdam nog steeds vorderingen gemaakt. Zo zijn er ontwikkelingen op het gebied van optimale screening, preciezere chirurgie en nieuwe chemotherapie.

Van Leerdam denkt dat door de vergrijzing de incidentie van darmkanker zal toenemen, maar tegelijkertijd is de verwachting ook dat deze zal afnemen door de invoering van het bevolkingsonderzoek. “Netto zal de incidentie afnemen”, besluit Van Leerdam.

Borstkanker
Borstkanker werd in 2016 vastgesteld bij 14.640 Nederlanders, waaronder 14.511 vrouwen. Dit zijn echter wel alleen de invasieve vormen, zo zijn er ook nog tussen de twee en drieduizend patiënten die behandeld moeten worden voor een DCIS, een voorstadium van borstkanker.

De overlevingskansen voor borstkankerpatiënten ligt momenteel rond de 80 procent. Hierbij moet worden gezegd dat er veel spreiding ligt tussen verschillende typen borstkanker, tekent Marie-Jeanne Vrancken Peeters aan. Vrancken Peeters werkt als oncologisch chirurg bij het Antoni van Leeuwenhoek. “Er zijn vormen waarbij de prognose 98 procent is, maar er zijn helaas ook vormen bij waarbij de prognose slechts 40 procent is.”

Net als de andere specialisten van het Antoni van Leeuwenhoek verwacht Vrancken Peeters dat het aantal nieuwe borstkankerpatiënten gaat toenemen. “We hebben toch maar weinig invloed op het ontstaan van borstkanker.” Nederlandse vrouwen krijgen bijvoorbeeld relatief jong hun eerste menstruatie en krijgen laat hun menopauze. Ook stijgt de leeftijd waarop vrouwen zwanger worden en krijgen ze minder kinderen, legt de oncologisch chirurg uit. “Dat betekent dat je veel ovariële cycli hebt, wat weer invloed heeft op het ontstaan van borstkanker.”

Op dit moment wordt borstkanker vooral behandeld door lokale behandeling, operatie en bestraling en systemische behandeling. De laatste jaren is er veel aandacht voor het zogenoemde personalized medicine, oftewel de behandeling beter afstemmen op het type borstkanker van de patiënt en alleen dat behandelen wat nodig is.

Daarvoor is volgens Vrancken Peeters nog veel onderzoek nodig. “Als eerste natuurlijk onderzoek naar het ontstaan van borstkanker om beter te kunnen voorspellen welke mensen een hogere kans hebben om de ziekte te krijgen, maar ook onderzoek naar het exacte type tumor en wat de behandeling op dat type doet.” Zo loopt er momenteel een studie waarvoor wordt onderzocht of het nog wel nodig is om te opereren, nadat door chemotherapie de tumor bij een patiënt is verdwenen.

“We hebben toch maar weinig invloed op het ontstaan van borstkanker.”
Marie-Jeanne Vrancken Peeters
Het gebruik van immunotherapie om borstkanker te behandelen bevindt zich ook nog in de onderzoeksfase, legt Vrancken Peeters uit. Wel wordt targeted therapie al standaard ingezet bij patiënten met Her2-neu positieve tumoren. “Maar dat is dus alleen voor die subgroep”, aldus Vrancken Peeters. Aan veel van deze landelijke onderzoeken, vaak gecoördineerd door de Borstkanker Onderzoek Groep (Boog), werkt het Antoni van Leeuwenhoek mee.

Hoewel Vrancken Peeters denkt dat het aantal gevallen borstkanker de komende jaren zal toenemen, verwacht ze wel dat steeds grotere groepen beter te behandelen zijn. Volgens haar zijn radiologen steeds beter in het vroeg detecteren van borstkanker en zijn er dus betere behandelingen op maat mogelijk.

Het doel van het Antoni van Leeuwenhoek is dan ook om van borstkanker een chronische ziekte te maken. “Maar lang nog niet bij alle vormen, want er blijven – dat zie ik dagelijks in de praktijk – helaas vormen van borstkanker waarbij we met behandeling een patiënt niet kunnen genezen.”

 

Advertentie