Wanda de Kanter

Een roker betaalt dubbel: met geld én met gezonde levensjaren

Als de sigaret nu zou worden uitgevonden, zou hij nooit op de markt worden gebracht. Geen enkele autoriteit zou een staafje goedkeuren dat zoveel schade veroorzaakt als het precies zo wordt gebruikt als de fabrikant op het oog heeft. Het gevolg is dat twee op de drie gebruikers op termijn overlijden, een kwart van hen voor hun pensioen.

De sigaret moet aangestoken worden waarna de rook diep de longen in wordt gezogen. Rokers krijgen niet alleen verbrandde tabak binnen maar ook allerlei toegevoegde stoffen als ammoniak en formaldehyde, stoffen die er zijn om nicotine sneller in de hersenen op te laten nemen. Andere ingrediënten zijn smaakstoffen, hoestdempers en suikers die het scherpe randje van de rook af moeten halen. Eenmaal verbrandt verworden zij tot carcinogene stoffen. Alles om een roker zo snel mogelijk verslaafd te maken en te laten blijven. Nicotine die op deze wijze is toegediend is door de acute kik minstens zo verslavend als cocaïne en heroïne. Binnen drie tot vier weken is een kind verslaafd. Zo krijgt de tabaksindustrie er een klant bij voor het leven. Totdat er na jaren roken tumoren ontstaan in de longen. Als ze in de wachtkamer van de longarts terecht zijn gekomen, is het vaak al te laat.

Longkanker is zo agressief dat de patiënten over het algemeen niet lang meer te leven hebben, te weinig tijd om boosheid om te kunnen zetten in actie en anderen te waarschuwen voor de gevaren van tabak. Bovendien schamen ze zich: ze wisten, zo zegt men, dat roken slecht is voor de gezondheid en toch hebben ze doorgerookt. Dat is precies de essentie van verslaving: tegen beter weten in, niet meer kunnen stoppen. Maar liefst 80 procent van de rokers zou dat wel willen, maar het lukt hen simpelweg niet. Van alle mensen die stoppen zonder begeleiding steekt 95 procent binnen een jaar weer een sigaret op.

Wie zich verdiept in de geschiedenis van de sigaret, kan niet anders dan kwaad worden. Het boek Golden Holocaust van Stanford-professor Robert N. Proctor is een zeer accurate weergave van de historie van de tabaksindustrie en gebaseerd op honderdduizenden interne documenten die de industrie vrij heeft moeten geven bij schikkingen in rechtszaken.

Wist u dat er vroeger niet over de longen gerookt werd, maar dat de tabaksindustrie ontdekte dat mensen pas echt verslaafd raakten als ze de rook konden inhaleren? De tabak werd zo bewerkt dat het makkelijker werd om de rook in de longen te verdragen. Reclames overtuigden rokers die stap te zetten. Op een reclameposter van Lucky Strike uit 1932 staat bijvoorbeeld een keurige man afgebeeld die een sigaret aanbiedt aan een schaars geklede dame die op haar rug ligt, met de tekst. ‘Do you inhale? Certainly…’ Sinds over de longen roken ‘gewoon’ is geworden, heeft het aantal longkanker- en COPD- diagnoses een enorme vlucht genomen.

Wist u dat de tabaksindustrie al lang doorhad dat roken kankerverwekkend was en desondanks besloot twijfel te zaaien? In interne documenten van de industrie wordt het codewoord “ Zephyr” gebruikt voor longkanker. Uit de papieren blijkt dat er geen sprake kon zijn dat ze moesten toegeven dat hun producten onveilig waren. Dure lobbyisten ontdekten dat als je ieder wetenschappelijk bewijs in twijfel trekt en er zelfgefinancierde onderzoeken met andere uitkomsten tegenover zou zetten, de kans groot was dat regelgeving of een verbod uit zou worden gesteld. Uitstel betekende langer de tijd om geld te verdienen én nieuwe strategieën te kunnen bedenken om de winsten zo lang mogelijk hoog te houden.

Wist u dat uit interne documenten van de tabaksindustrie ook blijkt dat kinderen ‘replacement smokers’ genoemd worden? Zij zijn de aanstaande vervangers voor de rokers die vroegtijdig overlijden en de kas van de industrie niet meer kunnen spekken. Hun marketing is gericht op jongeren, in de hoop hen zo jong mogelijk te strikken. Een brein dat nog niet uitontwikkeld is, raakt sneller verslaafd. Hoe jonger iemand begint, hoe moeilijker het is om te stoppen.

De industrie kocht politici om, schakelde lobbybureau’s in, voerde rechtszaken om antirookmaatregelen tegen te houden en te vertragen. In de tussentijd draaide de reclamemachine overuren: in kranten, tijdschriften, op de radio, de televisie en in films deden aantrekkelijke modellen een sigaret in hun mond en bezigden slogans over vrijheid en seksualiteit om zo snel mogelijk zo veel mogelijk mensen verslaafd te kunnen krijgen. Ondertussen deden ze het voorkomen alsof roken een vrije keuze is en kaapten zo het woord ‘vrijheid’ voor hun producten. Terwijl de nicotine het beloningscentrum in de hersenen van de verslaafde kaapte. Eenmaal verslaafd is niets in het leven meer leuk, zonder die sigaret. Een vaste klant is geboren. Bovendien zullen verslaafden óók actie voeren en politici benaderen als die dreigen met maatregelen te komen om de beschikbaarheid van tabak in te perken of de prijs te verhogen.

Het resultaat is dat de sigaret lang gemeengoed is geweest, op tafel stond bij feestjes en partijen. Een teken van gastvrijheid, hand in hand met een glas bier of wijn.

De schadelijkheid werd als het even kon gebagatelliseerd. Er zijn immers mensen die roken en tóch de honderd halen. Zij komen wel in de krant, zonder dat erbij staat dat een sigaret meer dan de helft van de andere gebruikers voortijdig de dood injaagt. De dode roker zie je niet, hij heeft geen stem.

Het resultaat is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie dat anno 2016 er wereldwijd meer dan 6 miljoen mensen overlijden aan de gevolgen van roken. En dit aantal neemt nog ieder jaar toe.

Uit onderzoek van professor Louis Kyriakoudes, directeur van het Albert Gore Research Center van de Middle Tennessee State University, blijkt dat de sigaret het dodelijkste consumentenproduct is dat ooit is gemaakt. In de 20^e eeuw zijn er 100 miljoen mensen aan gesneuveld, meer dan aan alle bommen, wapens en oorlogen bij elkaar opgeteld.

Dichter bij huis zijn de cijfers ook schokkend. In Nederland overlijden er ieder jaar 20.000 mensen aan de gevolgen van roken, zoveel mensen als er in een gemeente als Urk wonen. Daarbovenop komen nog de mensen die door het roken hart en hersenziektes en longfalen hebben gekregen. Het aantal rokers blijft in Nederland nog altijd rond de 25% van de bevolking uitmaken. Elke dag raken hier 100 kinderen verslaafd aan tabak, een product dat op meer dan 30.000 punten te koop is voor een lage prijs.

Nederland bungelt van de Westerse landen qua kennis over de gevolgen van tabak onderaan de lijst, blijkt uit onderzoek van Professor Geoff Fong, psycholoog aan de University of Waterloo. Niet iedereen lijkt te beseffen dat roken niet alleen kanker in de longen kan veroorzaken, maar ook kanker in de luchtpijp, het hoofd, de hals, de slokdarm, de maag, de alvleesklier, de lever, de nieren, de blaas, de dikke- en endeldarm, de borst, de eierstokken en de baarmoederhals. Maar liefst 300.000 mensen hebben COPD in Nederland, waarvan meer dan 80 procent veroorzaakt is door tabak. Dit leidt tot vele ziekenhuisopnames en invaliditeit. Roken verhoogt ook de kans op hart- en vaatziekten, vermindert de vruchtbaarheid bij zowel mannen als vrouwen, leidt tot een lager geboortegewicht bij zwangerschap en tot een grotere kans op aandoeningen van de baby. Roken kan impotentie veroorzaken, net als blindheid en verhoogt bovendien de kans op reuma en andere auto-immuunziekten.

 

Nieuwe maatregelen om roken uit te bannen kunnen desondanks vaak op veel weerstand rekenen. Om dat te begrijpen moeten we naar het geld en de macht kijken. Tabak is immers een product waar veel aan wordt verdiend.

RTL Z berekende dat iedere roker gemiddeld 1400 euro per jaar uitgeeft aan tabaksproducten, 26 euro per week. Volgens de branche leverde dat in 2015 4,2 miljard euro op.

Er zijn verschillende partijen die verdienen aan tabaksverkoop. Een pakje Marlboro kost 6,30 euro. De fabrikant krijgt daar 1,09 euro van, 44 eurocent gaat naar de winkelier die het verkoopt en de groothandel houdt er 1,5 cent aan over. De overheid strijkt het leeuwendeel, 4,72 euro, op aan accijns.

Volgens het Financieel Jaaroverzicht van het Ministerie van Financiën was dat in 2015 in totaal 2,4 miljard euro. Een bedrag dat al jaren ongeveer hetzelfde is en waar de overheid op rekent. Het wordt ieder jaar vast ingetekend op de begroting.

Zo lijkt de overheid afhankelijk van de opbrengsten van tabak, wat mede verklaart waarom het invoeren van antirookmaatregelen die echt effectief zijn extreem traag verloopt. Die afhankelijkheid maakt dat de overheid jarenlang open heeft gestaan voor de lobby voor de tabaksindustrie, lobbyisten waren kind aan huis en hadden soms zelfs inzage in wetsvoorstellen nog voordat de minister van Volksgezondheid dat had, zo bleek uit onderzoek van Vrij Nederland in 2013.

Pas nadat de Stichting Rookpreventie Jeugd eind 2014 een rechtszaak tegen de Staat aanspande omdat de overheid door haar contacten met de tabaksindustrie een internationaal antirookverdrag negeerde, leken ministers, ambtenaren, provincies en gemeenten voorzichtiger te worden in de omgang met tabakslobbyisten.

Het is niet alleen de overheid die verantwoordelijk is, maar zeer zeker ook de politieke partijen. Zij zijn bang stemmen en zetels te verlezen als ze bewezen effectieve maatregelen steunen zoals het beperken van verkooppunten en het regelmatig structureel ophogen van accijns op tabak. Rokers die het al niet breed hebben zouden worden benadeeld, omdat ze nog armer zouden worden van duurdere sigaretten. Maar je helpt deze groepen niet met goedkope sigaretten, maar met een goede opleiding en een baan.

De heilige graal van marktwerking wordt vaak misbruikt in deze discussie: de vrije markt gaat in essentie uit van gelijkwaardige partijen, die beiden doen wat voor hen het beste is. Maar bij een (nicotine)verslaafde is dat per definitie niet mogelijk. Het beste voor hun gezondheid en portemonnee zou immers zijn dat ze de producten niet meer aanschaffen, als ze dus geen gehoor meer aan hun verslaving hoeven te geven.

Er wordt in het geval van tabaksproducten dus niet aan een belangrijke voorwaarde van marktwerking voldaan. Het argument van vrije keuze is daarom onterecht: in het woord “ verslaving” zit niet voor niets het woord ‘slaaf’. Cocaïne en heroïne worden om deze reden ook niet vrijgegeven aan de markt.

 

Een proactieve aanpak van roken kan veel uitgaven schelen. Ieder jaar komen er ongeveer 11.000 longkankerpatiënten bij. Uit het laatst beschikbare cijfer van de overheid (uit 2010) blijkt dat zorgkosten rond roken op 2,8 miljard euro uitkomen. Dat is 400 miljoen euro meer dan de opbrengst uit de accijnzen. Alleen de behandeling van longkanker kostte in 2013 al 440 miljoen euro. Volgens RTL Z is dat 20.000 euro per longkankerpatiënt. Dit is gebaseerd op oude cijfers, tot op de dag van vandaag zijn de precieze kosten van een longkankerbehandeling niet precies bekend. Maar dat het prijzig is, staat vast. Sinds 2015 is immuuntherapie met het medicijn Nivolumab bijvoorbeeld toegevoegd aan het therapeutisch arsenaal. Nivolumab kan voor zo’n 20 procent (tussen 2000 à 3000 van de 11000) longkankerpatiënten levensverlenging opleveren. Hoe hoog de kosten voor het medicijn zijn, is niet bekend, maar het AD schatte dat de behandeling per gewonnen levensjaar 134.000 euro was. Minister Schippers heeft onlangs in onderhandeling met de fabrikant deze kosten naar beneden kunnen brengen, zodat Nivolumab vergoed kan worden.

De eindeloze opnames en pufjes bij COPD patiënten brengen ook enorme kosten met zich mee, net als dotterbehandelingen van dichtgeslibde coronairen en andere bloedvaten.

In Amerika is CT-screening van (ex)rokers inmiddels basiszorg omdat bewezen is dat dit de totale mortaliteit met 7 procent verlaagt. Longkankers worden sneller gevonden, waardoor de prognose beter wordt. In combinatie met een rookstopbehandeling zal deze prognose nog verder kunnen verbeteren. Als dit in Nederland zou wordt ingevoerd zal er wel een flinke kostenpost voor de CT-screenings bijkomen, er zijn hier ruim 3 miljoen rokers.

 

Het is interessant om te kijken wat roken de samenleving in zijn geheel kost. Stichting Eindspel Tabak liet bureau SEO Economisch Onderzoek de kosten berekenen van een maatschappij waarin tabak niet op de markt zou zijn gekomen, tegenover de huidige maatschappij waarin tabak wél overal verkrijgbaar is. Roken kost de samenleving gemiddeld 30 miljard euro per jaar. Dat betekent dat waar alleen de rokers 1400 euro per jaar uitgeven aan tabaksproducten, elke Nederlandse inwoner (rokend én niet-rokend) jaarlijks 2000 euro inlevert voor de gevolgen van roken.

Uit het rapport: “De kosten van roken worden voor het grootste deel veroorzaakt door de waarde van verloren levensjaren en verlies van kwaliteit van leven als gevolg van roken. Ook productieverlies als gevolg van roken en de hogere zorgkosten van rokers vormen grote kostenposten. Daartegenover staan baten doordat degenen die eerder overlijden als gevolg van roken ook geen consumptieve kosten maken ten laste van de overige maatschappij (zorgkosten en pensioenuitkeringen).” Maar het rapport voorspelt wel dat die zogenaamde ‘baten’ af zullen nemen in de toekomst: “De medische technologie

ontwikkelt zich, waardoor de levensverwachting toeneemt, en dus het aantal verloren levensjaren afneemt.” De besparing op de zorgkosten die het vroege overlijden van rokers anders op zou leveren, zal daardoor afnemen. Bovendien nemen door de nieuwe therapieën, die duurder zijn dan de reguliere behandelingen, de zorgkosten van rokers toe. “Beide ontwikkelingen leiden ertoe dat de totale kosten van roken toenemen,” stelt het rapport.

Het zijn dus vooral de rokers die voor hun verslaving betalen: ze leveren wekelijks 26 euro in voor sigaretten en betalen in gezonde levensjaren doordat hun leven wordt bekort en de kwaliteit van hun leven verslechterd.

 

Uit onderzoek van de University of Illinois te Chicago dat is gepubliceerd in het American Journal of Public Health, blijkt dat in landen waar meer geld wordt uitgegeven aan tabakspreventie, het aantal rokende jongeren afneemt. Het budget voor rookpreventie verhogen, betekent gezondheidswinst voor de bevolking omdat er minder jongeren zijn die een sigaret zullen opsteken en de kans afneemt dat ze verslaafd raken en blijven.

Volgens de Rijksbegroting 2016 geeft de Nederlandse overheid opgeteld 9,3 miljoen euro uit aan de preventie van het gebruik van schadelijke middelen. Tabak wordt hieronder geschaard, samen met alcohol en drugs. De website TabakNee.nl vroeg bij het Ministerie van Volksgezondheid na wat er precies voor tabakspreventie is uitgetrokken. Het Ministerie kwam toen met een overzichtstabel waaruit moest blijken dat er zo’n 20 miljoen euro uit wordt gegeven aan zaken waar tabakspreventie bij wordt gerekend. De website was kritisch over dat bedrag, omdat bijvoorbeeld een groot gedeelte van het geld opging aan andere zaken dan preventie zoals de handhaving van de Tabakswet: controles van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit van de naleving van het rookverbod bijvoorbeeld. Desondanks is 20 miljoen nog maar 0,1 procent van wat de overheid binnenhaalt aan tabaksaccijnzen. Een druppel op een gloeiende plaat.

Uit de Tobacco Control Scale 2013, het laatste landenoverzicht van wat er aan tabakspreventie per hoofd van de bevolking wordt uitgegeven, neemt Nederland maar een 12^e plek in doordat er voor iedere Nederlander 0,12 euro wordt uitgegeven aan het voorkomen van roken. Ter vergelijking: in Ijsland (nummer één op de lijst) is dat 1,88 euro per hoofd van de bevolking. Zelfs bij onze Zuiderburen wordt meer dan het dubbele dan in Nederland uitgegeven: 0,27 euro per hoofd van de bevolking.

 

In landen waar effectieve maatregelen genomen zijn, zoals Australië, ligt het percentage rokers rond 12 % van de bevolking, een dalend cijfer. Dáár hebben ze de bevolking beschermd door het invoeren een flinke accijnsverhoging, het inperken van het aantal verkooppunten, een display ban zodat tabak niet meer in de winkelschappen te zien is en plain packaging, het verwijderen van merkuitingen van tabaksverpakkingen. Maatregelen die het ministerie van Volksgezondheid telkens als ze langskomen in de ijskast zet.

In Nederland is het verhogen van de leeftijd waarop je tabak mag kopen daarbovenop aantoonbaar mislukt. Er is nauwelijks handhaving mogelijk op 30.000 verkooppunten. Meer dan 70 procent van de minderjarigen die tabak proberen te kopen, krijgt sigaretten gewoon mee.

Daarom is het tijd om los van alle rekensommen, maatregelen te nemen die jongeren in de toekomst zullen behoeden voor alle nare gevolgen van een tabaksverslaving zodat de wachtkamers van mijn toekomstige collega’s leeg zullen blijven.

Desgevraagd wil geen enkele roker dat hun (klein)kinderen gaan roken. Door de combinatie van feiten: de machteloosheid van de roker om te stoppen en de wens van zowel rokers als niet-rokers om kinderen te beschermen tegen een tabaksverslaving is er draagvlak in de samenleving voor een rookvrije generatie.

Kinderen die worden geboren vanaf het jaar 2017 zouden geen tabak meer moeten kunnen kopen, zodat ze niet meer verslaafd kunnen raken. Het is een schitterend concept dat op dit moment in meerdere landen overwogen wordt. De Alliantie Nederland Rookvrij lanceerde het in Nederland, een idee dat door vrijwel iedereen wordt omarmd, behalve door de mensen die hun brood verdienen aan de tabaksverslaving van een ander.

 

Kiezen voor een tabaksvrije generatie betekent dat we toewerken naar een situatie waarin de berekeningen van SEO Economisch Onderzoek waarheid zullen worden: een samenleving zonder tabak. Het aantal longkankers en andere nare ziekten zal drastisch naar beneden gaan; het aantal mensen dat langer in goede gezondheid leeft, zal toenemen; de ziektekosten zullen naar beneden gaan en mensen hebben relatief meer te besteden omdat de kostenpost voor tabak wegvalt.

Om een tabaksvrije generatie te krijgen is het noodzakelijk dat de omgeving meegroeit met het kind. Zo ontstaat vanzelf een cultuuromslag.

Al voor de conceptie gebeurt dat met het motto: als je graag een baby wil, stop dan eerst met roken en daarna met de pil. De vruchtbaarheid zal groter worden, ook wil een moeder de foetus beschermen tegen de gevolgen van tabak (aangeboren afwijkingen, vroeggeboorte, nicotineverslaving).

Eenmaal geboren dient dat de baby rookvrij op te groeien: ouders roken niet (in het bijzijn van de kinderen), peuters worden niet blootgesteld aan giftige sigarettenrook die een chronische middenoorontsteking en bronchitis tot gevolg kan hebben. De medewerkers op de crèche noch de oppas/grootouders roken. Als de kinderen op hun vierde naar de basisschool gaan, roken de leraren (overdag) niet. Bovendien zijn de schoolpleinen rookvrij. En op weg van school naar huis zien de kleuters geen sigaretten meer bij Albert Heijn, de Jumbo, de AKO, het Kruidvat of bij Shell (nu kan een kind van negen al drie sigarettenmerken noemen, maar dan zullen ze er geen enkele kennen).

Als kinderen naar de middelbare school gaan zien zij geen oudere kinderen meer roken op het schoolplein of rond school, is er geen tabak te koop in de buurt van de school, (maar alleen in gespecialiseerde tabakszaken voor 13 euro per pakje).

De pakjes zien er allemaal hetzelfde uit, het aantrekkelijke logo is verdwenen, bovendien staan er nare plaatjes op. Peergroup pressure neemt langzaam af dankzij zeer effectieve campagnes die deze jaren gevoerd zijn om kennis en derhalve draagvlak te vergroten voor al deze maatregelen. Het is niet stoer of sexy meer om te roken.

En dan worden die kinderen 18 jaar in het jaar 2035: ze roken niet en zullen dat ook nooit gaan doen.

 

Een utopie? De vraag is vooral hoe al deze maatregelen tot stand gaan komen. Waarom zouden deze maatregelen nu ineens wél worden genomen, terwijl de Nederlandse overheid er telkens voor kiest om af te wachten en alleen het strikt noodzakelijke te doen, terwijl ze wel jaarlijks ruim twee miljard incasseert aan accijnzen.

Maar er is wel degelijk draagvlak voor het concept. Door meer en betere voorlichting kunnen we de kennis over de schade van tabak vergroten zodat Nederland doordrongen raakt van het feit dat tabak geen gewoongoed (meer) zou moeten zijn. Met een rookvrije generatie kunnen we de fout die decennia geleden gemaakt is, tabak toelaten tot de markt, voorgoed ongedaan maken.

 

Link naar Surgeons General report: http://www.surgeongeneral.gov/library/reports/50-years-of-progress/50-years-of-progress-by-section.html

Link naar Financieel Jaaroverzicht van de Overheid http://www.rtlz.nl/sites/default/files/content/documents/2016/04/22/financieel-beleidsoverzicht-2015.pdf

Link naar ASCO Policy Statement On Tobacco 2013 http://jco.ascopubs.org/content/31/25/3147

Link naar Tabaknee http://www.tabaknee.nl/nieuws/nieuws/33-nieuws/791-tabaknee-blikt-vooruit-deel-acht-01-procent-van-de-tabaksaccijnzen-wordt-besteed-aan-preventie

Link naar RTL Z: http://www.rtlnieuws.nl/economie/home/roken-brengt-ook-de-portemonnee-ernstige-schade-toe

Link naar AD: http://www.ad.nl/ad/nl/4560/Gezond/article/detail/4233784/2016/01/28/Duur-longkankermedicijn-nivolumab-voortaan-vergoed.dhtml

 

Link naar het SEO rapport van Eindspel Tabak http://www.eindspeltabak.nl/wp-content/uploads/2016/02/2015-53_Kosten_van_roken_01.pdf